ابلاغ رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری موضوع دادنامه شماره...

شماره:13/93/230

تاریخ: 1393/02/13

پیوست: دارد

 

 

شماره دادنامه:770 الی 773

تاریخ دادنامه:1392/11/07

کلاسه پرونده:89/569، 88/952، 87/1060،415

مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: 1- خانم مهناز پراکند 2- سازمان بازرسی کل کشور 3- شرکت پرشیا ارس خاورمیانه

موضوع شکایت و خواسته:1- ابطال بند (ز) و شقوق«1، 2، 3» ماده(2)و ماده(3) آیین نامهاجرایی تبصره(4) قانون « استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی» مصوب 1379/06/03هیات وزیران

2- ابطال بند 5 بخشنامه شماره 68438/8967/201- 1381/12/03 وزارت امور اقتصادی و دارایی

3- ابطال بخشنامه شماره 24067- 1387/03/20 سازمان امور مالیاتی کشور

گردش کار: خانم مهناز پراکند به موجب دادخواستی ابطال بند (ز) و شقوق«1، 2، 3» ماده(2)و ماده(3) آیین نامهاجرایی تبصره(4) قانون « استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی» مصوب 1379/06/03هیات وزیران

2- ابطال بند 5 بخشنامه شماره 68438/8967/201- 1381/12/03 وزارت امور اقتصادی و دارایی

3- ابطال بخشنامه شماره 24067- 1387/03/20 سازمان امور مالیاتی کشور را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:

" با سلام واحترام به استحضار می‌رساند:

1- مواد 20- 74- 106- 144الی153قانون تجارت شرکت‌های سهامی خاص را مکلف به انتخاب بـازرس یا بازرسان قانونی حسـب مورد توسط مجامع عمومی موسس و عادی سالانه کرده است کـه بازرسـان منتـخب مجـامع عمومی، وظایف بازرسی ازاعمال مدیران شرکت را عهده دار می‌شوند.

2- ماده واحده قانون تشکیل سازمان حسابرسی مصوب 1362 شرکت‌های دولتی و وابسته به دولت و سایر موسسات عمومی را مکلف به استفاده از خدمات سازمان حسابرسی برای انجام وظایف بازرس قانونی کرده است.

3- بند «ب» ماده واحده قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابرس مصوب 1372/10/29 به دولت اجازه داده است که «حسب مورد و نیاز و همچنین جهت حصول اطمینان از قابل اعتماد بودن صورت‌های مالی واحدهای تولیدی وبازرگانی و سایر شرکت‌های سهامی» به منظور اعمال نظارت مالی بر آن‌ها، از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابرس «برای حسابرسی و بازرسی قانونی» این واحدها استفاده نماید.

قضات دیوان، همان گونه که مستحضرید طبق قانون تجارت بازرس یا بازرسان قانونی شرکت‌های سهامی از بین افراد مورد اعتماد سهامداران و توسط مجامع عمومی با رای اکثریت حاضر در هر یک از مجامع انتخاب می‌شوند و به عنوان چشم و چراغ سهامداران برای کنترل اعمال هیات مدیره انجام وظیفه می‌نمایند.به عبارت دیگر بازرس یا بازرسان هر شرکت یا موسسه نماینده اکثریت سهامداران شرکت یا موسسات برای اعمال نظارت بر عملکرد مدیران در امور مالی و غیر مالی است و با توجه به بند ب قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح مصوب 1372/10/29 تحت شرایطی به دولت اجازه داده شده است که به منظور اعمال نظارت مالی بر واحدهای تولیدی بازرگانی و سایر شرکت‌های سهامی «عمل بازرسی و حسابرسی قانونی» را با استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابرس به عمل آورند. شرایط مذکور در بند ب قانون فوق‌الذکر عبارتند از:

الف- دولت حسب مورد و در صورت نیاز تشخیص دهد که جهت اعمال نظارت مالی بر واحدهای تولیدی و شرکت‌های سهامی باید از خدمات تخصصی وحرفه ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابرس برای بازرسی و حسابرسی قانونی این واحدها استفاده نماید.

ب- دولت جهت حصول اطمینان از قابل اعتماد بودن صورت‌های مالی واحدهای مذکور استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابرس را ضروری تشخیص دهد.

لذا چنانچه ملاحظه می‌فرمایید:

بنا بر مستنبط ازمقررات قانون تجارت در خصوص انتخاب بازرس یا بازرسان قانونی و قانون استفاده ازخدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابرس مصوب 1372/10/29
اولا: فرق است بین نهاد بازرس قانونی به عنوان نماینده اکثریت سهامداران برای اعمال نظارت بر عملکرد مدیران به منظور حفظ حقوق سهامداران و فعل بازرسی یا حسابرسی قانونی به عنوان اعمال نظارت دولت بر امور مالی واحدهای مذکور درشرایط خاص مندرج در قانون موصوف به منظور حفظ حقوق دولت و دریافت مالیات.

ثانیا: تجویز استفاده دولت از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابرس برای بازرسی و حسابرسی قانونی واحدهای مذکور مقید به شرایطی است ومطلق نیست و استفاده از آن دایمی- همیشگی و ثابت نیست. لیکن ماده 3 و بند (ز) ماده 2آیین‌نامه تبصره 4 قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابرس مصوب 1379وزارت امور اقتصادی و دارایی که طی شق 1 آن شرکت‌های سهامی را مکلف به انتخاب بازرسی و حسابرس قانونی از میان موسسات حسابرسی کرده است با روح قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابرس و نصصریح قانون تجارت در خصوص انتخاب بازرس و بازرسان قانونی در شرکت‌های سهامی در تضادو تعارض آشکار است و در واقع دامنه شمول قانون را توسعه و گسترش داده که چنین اختیاری را نداشته است.

توضیح این که: علی رغم وجود تفاوت آشکار بین « مقوله بازرس قانونی شرکت ها و موسسات» که این نهاد برای اعمال نظارت سهامداران بر عملکردمدیران از حیث رعایت حقوق سهامداران تاسیس شده و «مقوله حسابرسی و بازرسی قانونی» که برای اعمال نظارت دولت بر عملکرد شرکت ها از حیث رعایت حقوق دولت و تعیین میزان مالیات مودیان ایجاد شده است. متاسفانه بند (ز) ماده 2 و ماده 3 آیین‌نامه مصوب1379تبصره 4 قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابرس (مصوب 1379) دو مقوله « بازرس قانونی» و «بازرس و حسابرسی قانونی» را با هم خلط کرده و یکی قلمداد کرده است که نه تن ها با روح قانون تجارت در خصوص انتخاب بازرس یا بازرسان شرکت‌های سهامی در تعارض و تخلف است بلکه با غرض قانونگذار از وضع و تصویب قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابرس مخالفت آشکار دارد. از طرفی بخشنامه شماره 68438/8967-201- 1381/12/03سازمان امورمالیاتی تحت عنوان «اطلاعیه مهم وزارت امور اقتصادی و دارایی» که کلیه شرکت‌های سهامی خاص را که جمع دارایی آن‌ها بیش از 16میلیارد ریال است مشمول آیین‌نامه مذکورکرده و مقرر داشته است که «حسابرس و بازرسی قانونی» خود را باید منحصرا از بین حسابداران ذی صلاحی که اعلام شده اند انتخاب کنند و بخشنامه شماره 24067- 1387/03/20سازمان امور مالیاتی که شرکت‌های سهامی را در چارچوب مواد 148و 149قانون تجارت وقانون تاسیس سازمان حسابرسی و مواد 3 و 4 آیین‌نامه اجرایی تبصره 4 ماده واحده قانون استفاده از خدمات حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابرس مکلف به عقد قراردادبازرسی و حسابرسی با موسسات حسابرسی کرده است.علاوه بر مغایرت آشکار با قانون تجارت و قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابرس با قانون تشکیل سازمان حسابرسی مصوب 1362نیز که صرفا شامل شرکت‌های دولتی است وشرکت های خصوصی از جمله شرکت‌های سهامی خاص از شمول این قانون خارج هستند در تضاد است و در حقیقت و نفس الامر به نحوی قانونگذاری شده و دامنه شمول قانون را با وضع آیین‌نامه ها توسعه و گسترش داده است. اینک با تقدیم این دادخواست رسیدگی و صدور حکم برابطال بند (ز) ماده 2 و ماده 3 آیین‌نامه تبصره 4 قانون استفاده از خدمات تخصصی وحرفه ای بازرسان  ذی صلاح و بخشنامه‌های 68438/8967-201- 1381/12/03و 24067- 1387/03/20سازمان امور مالیاتی به لحاظ مغایرت با قانون مورد استدعاست."

قایم مقام رییس سازمان بازرسی کل کشور به موجب شکایت نامه شماره 87964/88/302-1388/11/10 ابطال ماده 2 آیین‌نامه اجرایی تبصره (4) قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی مصوب 1379/06/03هیات وزیران وابطال بخشنامه شماره 24067- 1387/03/20 سازمان امور مالیاتی کشور را خواستار شده و درجهت تبیین خواسته اعلام کرده است:

"سلام علیکم:

احتراما، به استحضار میرساند، ماده 2 آیین‌نامه اجرایی تبصره (4) قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه ایحسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی و همچنین بخشنامه شماره 24067- 1387/03/20 سازمان امور مالیاتی کشور از حیث انطباق با قانون در کمیسیون تطبیق مصوبات دستگاه‌های اداری،این سازمان مورد بررسی قرار گرفت که نتیجه آن به شرح ذیل ایفاد می‌شود:

1- ماده 2 آیین‌نامه اجرایی تبصره (4) قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی مصوب1379/06/13 هیات وزیران بیان می‌دارد: « اشخاص حقوقی ذیل مکلفند حسب مورد حسابرس وبازرسی قانونی یا حسابرس خود را از میان موسسات حسابرسی که عضو جامعه حسابداران رسمی ایران هستند، انتخاب نمایند.

الف- شرکت‌های پذیرفته شده یا متقاضی پذیرش دربورس اوراق بهادار و شرکت‌های تابعه و وابسته به آن‌ها.

ب- شرکت‌های سهامی عام وشرکت های تابعه و وابسته به آن‌ها.

ج- شرکت‌های موضوع بندهای (الف و ب) ماده(7)قانون اساسنامه سازمان حسابرسی با رعایت ترتیبات مقرر در تبصره 1 ماده(132) قانون محاسبات عمومی.

هـ- شعب و دفاتر نمایندگی شرکت‌های خارجی که در اجرای قانون اجازه ثبت شعبه و نمایندگی شرکت‌های خارجی - مصوب 1376- در ایران ثبت شده اند.

و- موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی و شرکت ها، سازمان ها و موسسات تابعه و وابسته به آن‌ها.

ز- سایر اشخاص حقوقی و حقیقی زیر که با در نظر گرفتن عواملی از قبیل درجه اهمیت، حساسیت و حجم فعالیت آن‌ها(میزان فروش محصولات یا خدمات،جمع دارایی‌ها،تعداد پرسنل و مـیزان سرمایه) و همچـنین میزان ظرفـیت کاری مـوسسات حسابرسی و حـسابداران رسـمی، مشـخصات یا فهرست آن‌ها توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی تا پایان دی ماه هرسال اعلام می‌شود:

1- شرکت‌های سهامی خاص و سایر شرکت ها و همچنین موسسات انتفاعی غیر تجاری

2- شرکت ها و موسسات تعاونی و اتحادیه‌های آن‌ها

3- اشخاص حقیقی که طبق مقررات قانونی مربوط، مکلف به نگهداری دفاتر قانونی هستند.

تبصره1- اشخاص موضوع این ماده می‌توانند از خدمات سازمان حسابرسی که تن ها موسسه حسابرسی دولتی است،به عنوان حسابرس و بازرس قانونی یا حسابرس خود حسب مورد استفاده نمایند.»

2- بخشنامه شماره 24067- 1387/03/20 سازمان امور مالیاتی کشور تصریح می‌نماید:

«نظر به این که در شرکت‌های سهامی خاص وظایف بازرسی و حسابرسی، درچارچوب مواد 148 و 149قانون تجارت و قانون تاسیس سازمان حسابرسی و موارد 3 و 4آیین‌نامه اجرایی تبصره (4) ماده واحده قانون استفاده از خدمات تخصصی حسابداران ذی‌صلاح به عنوان حسابدار رسمی انجام می‌گیرد،انتخاب بازرس و حسابرس در مجمع عمومی سالانه بوده که به طور معمول در چهار ماهه اول سال برای تصویب گزارش مالی سال قبل تشکیل می‌گردد، لذا لزوما تاریخ قرارداد بازرسی و حسابرسی بر اساس مصوبه مجمع مزبوراز تاریخ جلسه مجمع به بعد خواهد بود. بنا به مراتب فوق در هنگام دریافت گزارش حسابداران رسمی برای شرکت‌های سهامی در اجرای مقررات ماده 272 قانون مالیات‌های مستقیم لازم است آگهی روزنامه رسمی تصمیمات مجمع که حاوی اسامی حسابرس و بازرس انتخاب شده است را اخذ تا ملاک پذیرش قرارداد حسابرس و به تبع آن پذیرش گزارش حسابرس مالیاتی با رعایت مقررات قرار گیرد.»

1- ماده واحده قانون « استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی» مصوب 1372/11/27 اشعار می‌دارد:

«به منظور اعمال نظارت مالی برواحدهای تولیدی، بازرگانی و خدماتی، همچنین حصول اطمینان از قابل اعتماد بودن صورت‌های مالی واحدهای مزبور در جهت حفظ منافع عمومی، صاحبان سرمایه و دیگر اشخاص ذی حق و ذی نفع، به دولت اجازه داده می‌شود حسب مورد و نیاز، ترتیبات لازم را برای استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی درموارد زیر به عمل آورد:

الف- حسابرسی و بازرسی قانونی شرکت‌های پذیرفته شده یا متقاضی پذیرش در بورس اوراق بهادار

ب- حسابرسی و بازرسی قانونی سایر شرکت‌های سهامی

ج- حسابرسی شرکت‌های غیر سهامی و موسسات انتفاعی و غیر انتفاعی

د- حسابرسی و بازرسی قانونی شرکت ها و موسسات موضوع بندهای (الف) و (ب) ماده 7 اساسنامه قانونی سازمان حسابرسی مصوب 1366

هـ- حسابرسی مالیاتی اشخاص حقیقی وحقوقی

تبصره 5- دستگاه‌های دولتی می‌توانند از خدمات سازمان حسابرسی که تنهاسازمان حسابرسی دولتی محسوب می‌شود یا حسابداران رسمی و موسسات حسابرسی فوق الذکراستفاده کنند».

ماده 106 قانون تجارت مقرر می‌دارد:

«در مواردی که تصمیمات مجمع عمومی متضمن یکی از امور ذیل باشد یک نسخه از صورت جلسه مجمع باید جهت ثبت به مرجع ثبت شرکت ها ارسال گردد:

1-انتخاب مدیران و بازرس یا بازرسان

2-تصویب ترازنامه

3-کاهش یا افزایش سرمایه و هر نوع تغییر در اساسنامه

4-انحلال شرکت و نحوه تصفیه آن

ماده 272 قانون مالیات‌های مستقیم و تبصره‌های1 و 2 آن الحاقی 1380/11/27 اعلام می‌دارد:

«سازمان حسابرسی جمهوری اسلامی ایران وحسابداران رسمی و موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی که عهده دار انجام دادن وظایف حسابرسی و بازرسی قانونی یا حسابرسی اشخاص هستند، در صورت درخواست اشخاص مذکور مکلف اند گزارش حسابرسی مالیاتی طبق نمونه‌ای که از طرف سازمان امور مالیاتی تهیه می‌شود، تنظیم کنند و جهت تسلیم به اداره امور مالیاتی مربوط در اختیار مودی قرار دهند.....

تبصره1-اداره امور مالیاتی گزارش حسابرسی مالیاتی را بدون رسیدگی قبول و مطابق مقررات برگ تشخیص مالیات صادر می‌کند، قبول گزارش حسابرسی مالیاتی موکول به آن است که مودی گزارش حسابرسی مالی نسبت به صورت‌های مالی که طبق استانداردهای حسابرسی توسط همان حسابدار رسمی یا موسسه حسابرسی تنظیم شده باشد راضمیمه گزارش حسابرسی مالیاتی همراه با اظهار نامه مالیاتی یا حداکثر ظرف سه ماه ازتاریخ انقضای مهلت تسلیم اظهار نامه، تسلیم اداره امور مالیاتی مربوط کرده باشد.

تبصره2-سازمان امور مالیاتی کشور می‌تواند حسابرسی صورت‌های مالی و تنظیم گزارش مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی را به حسابداران رسمی یا موسسات حسابرسی واگذارنماید. در این صورت، پرداخت حق‌الزحمه، طبق مقررات مربوط به عهده سازمان امورمالیاتی کشور است.

بنا به مراتب و با توجه به مفاد قوانین ومقررات مذکور:

1-در مبحث اول هدف قانونگذار از صدر ماده واحده قانون «استفادهاز خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران...» تعیین ضوابط در اعمال نظارت مالی برواحدهای تولیدی، بازرگانی و خدماتی، همچنین حصول اطمینان از قابل اعتماد بودن صورت‌های مالی واحدهای مزبور در جهت حفظ منافع عمومی، صاحبان سرمایه و دیگر اشخاص ذی حق و ذی نفع است که گستره و محدوده آن لاجرم می‌باید با روح آزادی‌های حاکم بر حوزه اقتصاد و قواعد مربوط به آن از جمله مفاد ماده 10 قانون مدنی(دایر بر نافذ بودن قراردادهای خصوصی مادامی که مخالف صریح قانون نباشند)، سازگار باشد. از این روتکلیف ماده 2 آیین‌نامه اجرایی تبصره (4) قانون مارالذکر مبنی بر لزوم انتخاب«حسابرس و بازرس قانون»یا«حسابرس» توسط اشخاص حقوقی و حقیقی مندرج در آن ماده ازمیان موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران، خارج از حدود اختیارات قانونی قوه مجریه است و از مفاد قانون یاد شده چنین انحصاری افاده نمی شود. مضافا ازتبصره 5 ماده واحده قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران تخییردستگاه های دولتی در بهره مندی از موسسات فوق‌الذکر استنباط می‌شود و به همین جهت نیز قانونگذار در این تبصره آورده است:«دستگاه‌های دولتی می‌توانند از خدمات سازمان حسابرسی...،یا حسابداران رسمی و موسسات فوق‌الذکر استفاده کنند».

2-درخصوص مبحث دوم،بخشنامه سازمان امور مالیاتی که استفاده از امتیاز مصرح در تبصره 1ماده 272 قانون مالیات‌های مستقیم را منوط به درج نام حسابرس شرکت در روزنامه رسمی کرده است، تکلیفی مازاد بر قانون و تشریفات مربوط به ثبت و فعالیت شرکت ها است. زیراآگهی روزنامه رسمی صرفا برای درج موارد و الزامات قانونی شرکت ها است و این الزامات در قانون تجارت ذکر گردیده اند. بدین رو، سازمان ثبت اسناد و املاک و اداره کل ثبت شرکت ها در حد الزامات قانون تجارت مکلف به درج اساسنامه و مصوبات شرکت ها در روزنامه رسمی هستند، مگر آنکه قانون دیگری چنین تکلیفی بر عهده شرکت ها نهاده باشد که به تبع درج آن در روزنامه رسمی الزامی است باشند.

به این لحاظ تکلیف مندرج در بخشنامه مذکور برخلاف قانون و باعث جلوگیری از امکان استفاده از مزایای قانونی و مغایر باحقوق اشخاص است.

لذا مراتب در اجرای تبصره 2 ماده 2 قانون تشکیل سازمان بازرسیکل کشور اعلام،شایسته است دستور فرمایند رسیدگی به مغایرت ماده 2 آیین‌نامه اجرایی تبصره (4) قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی و نیز بخشنامه شماره 24067- 1387/03/20 سازمان امور مالیاتی کشور باقوانین مارالذکر خارج از نوبت در دستور کار هیات عمومی دیوان قرار گرفته و ازتصمیمات متخذه این سازمان را مطلع نمایند."

آقای خلیل یارمحمدی به وکالت ازشرکت پرشیا ارس به موجب دادخواستی ابطال بخشنامه شماره 24067-1387/03/20سازمان امورمالیات کشور را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:

" احتراما و با عرض ادب به شرح دادخواست تقدیمی حاضر و مستندا به مقررات ماده 1 وبند 1 ماده 19 قانون دیوان عدالت اداری و بنا به جهات مشروحه ذیل الاشعار استدعای استماع دعوا مبنی بر ابطال بخشنامه‌های شماره‌های مارالذکر صادر شده از سوی سازمان امور مالیاتی کشور را به لحاظ مخالفت مدلول قسمتی از آن با قوانین جاریه موجد حق وخروج از حدود اختیارات مصرح قانونی را دارد.

همان گونه که ملاحظه می فرمایند به حکایت بخشنامه‌های موضوع دادخواست، سازمان امور مالیاتی، شرکت ها و اشخاص حقوقی مشمول ماده 272 قانون مالیات‌های مستقیم را که مکلف به استفاده از حسابرسان رسمی میباشند را ملزم می‌نماید که بازرس و حسابرس مورد نظرشان را در یکی از مجامع عمومی یاعادی یا فوق‌العاده انتخاب کرده و پس از تنظیم صورتجلسه مجمع مبادرت به ارسال آن به روزنامه رسمی جهت درج و انتشار آگهی نمایند.

در غیر این صورت یا عدم ارایه قرارداد حسابرسی نسبت به رسیدگی و تشخیص درآمد مشمول مالیات وفق مقررات(علی‌الراس) اقدام خواهد شد.

بدیهی است که سازمان امور مالیاتی کشور یا هر نهاد دولتی دیگربر حسب وظیفه ذاتی خود می‌بایست به دنبال اتخاذ راهکارهایی در جهت جلوگیری از سواستفاده های احتمالی قانونی گریزان باشد ولیکن شرط لازم و اساسی در این تصمیمات عدم تباین و تعارض آن‌ها با مقررات موضوعه و حقوق اشخاص است.

کما این که در بخشنامه‌های موضوع بحث، ارایه قرارداد حسابرسی به ضمیمه اظهار نامه یا موضوع انتخاب بازرس وانتشار آگهی آن امری است که کاملا منطبق با مقررات قانون تجارت، قانون مالیات‌های مستقیم و ماده واحده قانونی استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی است. اما آنچه که جای تامل و مداقه دارد، الزام مودیان مشمول ماده 272 قانون مالیات‌های مستقیم به انتخاب حسابرس در مجامع عمومی (عادی یا فوق‌العاده) و درج و انتشار آگهی صورتجلسه مشتمل بر این موضوع در روزنامه رسمی است که این امر فاقد هر گونه وجاهت قانون است، چرا که:

اولا:در قانون تجارت به عنوان قانون مادر در تنظیم و تنسیق امور شرکت‌های تجاری و سایر مسایل مربوط، هیچ الزامی دراین خصوص ملاحظه نمی شود و هیچ یک از مواد قانونی ناظر بر اختیارات و تکالیف مجامع عمومی اشعار بر انتخاب حسابرس توسط آن‌ها ندارد و اساسا به شرح مقررات منصوصه قانون تجارت این امر از اختیارات و وظایف اعضای هیات مدیره شرکت ها بوده و نه تن ها هیچ توجیهی وجود ندارد که هیات مدیره شرکت ها مبادرت به تشکیل مجمع عمومی- مخصوصا به طور فوق‌العاده- برای این موضوع نمایند، بلکه این بخشنامه به نوعی علاوه بر ایجادسو تفاهم و اختلال در امور اداره شرکت ها به نوعی تداخل در اختیارات قانونی مصرحه در قانون تجارت برای هیات شرکتهاست. علاوه بر این که به شرح مقررات مواد 20و 145قانون تجارت چه در مورد شرکت‌های سهامی عام و چه شرکت‌های سهامی خاص، تنظیم صورتجلسه و انتخاب صرفا مقید به انتخاب اولین مدیران یا بازرسان شرکت می‌باشد و غیر ازموارد مذکور تکلیف دیگری احصا نشده است.

ثانیا: در توجیه مخالفت این قسمت ازبخشنامه معترض عنه با مقررات قانونی همین بس که اداره ثبت شرکت ها نیز در برابراجرای آن و انتشار آگهی مشتمل بر اعلام مشخصات حسابرسی مقاومت و ممانعت دارد. حالبا فرض این که اداره مذکور نیز در مقابل با سازمان امور مالیاتی کشور به انتشارآگهی تمکین نماید، به شرح مقررات ماده 106قانون تجارت صرفا در مواردی که تصمیمات مجمع عمومی متضمن یکی از امور مذکوره در ذیل ماده قانونی مارالذکر باشد یک نسخه ازصورتجلسه مجمع باید جهت ثبت به مرجع ثبت شرکت ها ارسال شود. مفهوم مخالف ماده قانونی مرقوم این است که در غیر موارد مصرحه هیچ تکلیفی برای شرکت جهت ارسال صورتجلسه مجمع به مرجع مذکوره و به تبع آن انتشار آگهی وجود نداشته و مد نظر قانونگذار نبوده است.

ثالثا: تکلیف مقرره در بخشنامه علاوه بر این که تکلیفی مازاد بر تکالیف مقرره قانونی و در تعارض با مفاد قانون مادر(قانون تجارت) بر اشخاص و مکلفین تحمیل می‌نماید، به هر حال تالی فاسـدهایی خواهد داشت که برای هیچ یک از آن‌ها مقررات و راهکاری در قانون پیش بینی نشده است. مثـل فـوت حـسابرس(یـا انحلال)، تـخلفات وی واز این قـبیل که در صورت بروز و حدوث می‌بایست راه حلی برای آن پیش بینی شده باشد. در فرض قبول راهکار بخشنامه برای هر یک از موارد باید مجمع عمومی(به احتمال قوی به طور فوق‌العاده) تشکیل و تصمیم بگیرد. حال آن که وفق مقررات قانون تجارت هیات مدیره شرکت ها به سهولت می‌تواند رفع مشکل نماید.

رابعا:ماده واحده قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح ... نیز هیچ اشعار و اشاره‌ای بر چنین الزامی ندارد.مگر در صورتی که سمت بازرس و حسابرسی در یک شخص جمع گردد که در آن صورت نیز این الزام در واقع ناظر بر انتخاب بازرس می‌باشد و اعلام حسابرس درصورتجلسه مجمع و انتشار آگهی مشتمل بر مشخصات حسابرس یک امر تبعی است که به جهت اجتماع دو سمت در یک شخص صورت تحقق خواهد گرفت نه اصالتا.

خامسا:چنانچه قرارباشد هر یک از نهادهای نظارتی یا اجرایی دولتی برای انجام وظایف ذاتی خود، شرکت‌های تجاری را مکلف به انجام موارد مشابه سازمان امور مالیاتی نمایند، قطعا باید هر یک از شرکت ها حداقل هفته ای یک بار مجامع عمومی شرکت را برای انخاب یک ناظر، محاسب،کارشناس و از این قبیل تشکیل داده و آگهی نمایند. به طور مثال یک شرکت تولیدی که مکلف به استفاده از مسوول فنی یا ناظر در روند تولید است، مکلف باشد مسوول فنی رادر مجمع عمومی انتخاب و آگهی نماید. کما این که بازرس یا بازرسان شرکتی در انجام وظایف بازرسی و نظارتی خود ممکن است از افراد و متخصصان مختلف بهره گیرند که یکی ازاین تخصص ها متخصص امور مالی (حسابرس) است. بدیهی است که هیچ توجیه منطقی و الزام قانونی وجود ندارد که این متخصصین مورد انتخاب و گزینش مجامع عمومی بوده و از طریق نشر آگهی تعرفه و اعلام شود. چه بسا بعضی از امور فنی و تخصص‌های مورد نیاز با لحاظ زمینه فعالیت بعضی از شرکت ها و نوع حرفه‌ای که دارند(مثل شرکت‌های داروسازی و ازاین قبیل)بسیار حساستر و با اهمیت تر از تخصص مالی و حسابرسی باشد، حال آن که حتما در چنین مواردی قانونگذار تکلیف مشابه تکلیف بخشنامه‌های معترض عنه پیش بینی نکرده است.

به واقع چنین تصمیماتی روند اداره امور شرکت ها را در نگاه کلان مختل خواهد نمود که کاملا در تعارض با روح کلی حاکم بر قانون تجارت و ارکان متشکله شرکت ها و وظایف ذاتی هر یک از آنهاست. در حالی که با وجود طرق و راهکارهای سهلالوصول دیگر که هیچ مباینت و تضادی با قوانین موضوع نداشته و اختلالی نیز در فعالیت بنگاه‌های اقتصادی ایجاد نخواهد کرد به راحتی می‌توان به غرض و هدف منظور نظر سازمان واضع بخشنامه نایل و واصل گردید.

علی ای حال در خاتمه با عرض پوزش از عرایضی که شاید توضیح واضحات بوده و صرفا در جهت طرح مسیله معروض نظر قرار گرفت و با استظهارو اشراف و علم آن عالی جنابان که قطعا در خصوص مورد من به الکفایه خواهد بوداستدعای استماع و رسیدگی به دعوا و ابطال بخشنامه معترض عنه در بخش مربوطه رادارد."

متن بند 5 بخشنامه شماره 68438-8967-201- 1381/12/03 وزارت امور اقتصادی و دارایی در قسمت‌های مورد اعتراض به قرار زیر است:

"5- با توجه به اطلاعیه مورخ 26و 27 شهریور ماه 1381مبنی بر تعیین و اعلام مشمولین بند «ز» ماده 3 آیین‌نامه اجرایی موصوف، سایر اشخاص حقوقی(شامل شرکت‌های سهامی خاص و دیگر انواع شرکت ها وهمچنین موسسات انتفاعی غیر تجاری، شرکت ها و موسسات تعاونی و اتحادیه‌های آن‌ها) واشخاص حقیقی که حسب مقررات قانون مالیات‌های مستقیم مکلف به نگهداری دفاتر قانونی هستند و بر اساس آخرین اظهارنامه تسلیمی خود، جمع درآمد (فروش یاخدمات) آن‌ها بیشاز هشت میلیارد ریال(در مورد شرکت‌های پیمانکاری جمع دریافتی آن‌ها بابت پیمان منعقده بیش از هشت میلیارد ریال) یا جمع ارزش دارایی آن‌ها بیش از شانزده میلیاردریال بوده با عنایت به مقررات تبصره 3 ماده 3 آیین‌نامه اجرایی تبصره 4 مذکور،مکلفند برای سال‌های مالی که از 1381/07/01 به بعد آغازمی گردد،حسابرس و بازرس قانونی و یا حسابرس خود را از بین اشخاص حقیقی حسابدار رسمی شاغل و یا موسسات حسابرسی عضوجامعه حسابداران رسمی انتخاب نمایند."

متن بخشنامه شماره 24067-1387/03/20سازمان امور مالیاتی کشور به قرار زیر است:

"تاریخ:1387/03/30

ارگان صادرکننده: سازمان امور مالیاتی

شماره بخشنامه: 24067

رییس سازمان امورمالیاتی بخشنامه شماره 24067- 1387/03/30را به شرح زیر اعلام کرده است:

نظر به این که در شرکت‌های سهامی وظایف بازرسی و حسابرسی، در چارچوب مواد 148 و 149 قانون تجارت و قانون تاسیس سازمان حسابرسی و مواد 3 و 4 آیین‌نامه اجرایی تبصره (4) ماده واحده قانون استفاده از خدمات تخصصی حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی انجام می‌گیرد،انتخاب بازرسی و حسابرس در مجمع عمومی سالانه بوده که به طور معمول درچهار ماهه اول سال برای تصویب گزارش مالی سال قبل تشکیل می‌گردد.لذا لزوما تاریخ قرارداد بازرسی و حسابرسی بر اساس مصوبه مجمع مزبور از تاریخ جلسه مجمع به بعد خواهدبود. بنا به مراتب فوق در هنگام دریافت گزارش حسابداران رسمی برای شرکت‌های سهامی دراجرای مقررات ماده 272قانون مالیات‌های مستقیم لازم است آگهی روزنامه رسمی تصمیمات مجمع که حاوی اسامی حسابرس و بازرس انتخاب شده می‌باشد را اخذ تا ملاک پذیرش قرارداد حسابرسی و به تبع آن پذیرش گزارش حسابرسی مالیاتی با رعایت مقررات قرارگیرد."
متن آیین‌نامه اجرایی تبصره (4) قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفهای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی در قسمت مورد اعتراض به قرار زیراست:

"ماده 2- اشخاص حقوقی ذیل مکلفند حسب مورد حسابرس و بازرس قانونی یاحسابرس خود را از میان موسسات حسابرسی که عضو جامعه حسابداران رسمی ایران هستندانتخاب کنند.

ز- سایر اشخاص حقوقی و حقیقی زیر که با در نظر گرفتن عواملی ازقبیل درجه اهمیت، حساسیت و حجم فعالیت آن‌ها(میزان فروش محصولات یا خدمات، جمع دارایی‌ها، تعداد پرسنل و میزان سرمایه) و همچنین میزان ظرفیت کاری موسسات حسابرسی وحسابداران رسمی مشخصات یا فهرست آن‌ها وزارت امور اقتصادی و دارایی تا پایان دی ماه هر سال اعلام می‌گردد.

1- شرکت‌های سهامی خاص و سایر شرکت ها و همچنین موسسات انتفاعی غیر تجاری

2- شرکت ها و موسسات تعاونی و اتحادیه‌های آن‌ها

3- اشخاص حقیقی که طبق مقررات قانونی مربوط مکلف به نگهداری دفاتر قانونی هستند

ماده 3-صورت‌های مالی اشخاص موضوع ماده (2) که حسب مورد فاقد گزارش حسابرسی و بازرسی قانونی یا گزارش حسابرسی موضوع این آیین‌نامه باشد در هیچ یک از وزارتخانه ها، موسسات دولتی،شرکت‌های دولتی،بانک ها و بیمه ها،موسسات اعتباری غیر بانکی،سازمان بورس واوراق بهادار و موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی و معتبر نمی باشد و به نفع اشخاص مزبور قابل استناد نخواهد بود."

در پاسخ به شکایت خانم مهناز پراکند، مدیرکل دفتر حقوقی سازمان امور مالیاتی کشور به موجب لایحه شماره 36808/212- 1388/04/02توضیح داده است که:

"احتراما، در خصوص پرونده کلاسه هـ 4/87/415 و هـ 4/87/1060موضوع شکایت خانم مهناز پراکند به خواسته ابطال بند (ز) و شقوق1، 2و3 ماده 2 وماده 3 آیین‌نامه تبصره 4 قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاحبه عنوان حسابدار رسمی مصوب 1379و ابطال بخشنامه‌های شماره 68438/8967-201- 1381/12/03 وزارت امور اقتصادی و دارایی و شماره 24067- 1387/03/20سازمان امورمالیاتی کشور ضمن ارسال تصاویر نامه‌های شماره 18523/7326-1388/01/31مدیرکل دفترهماهنگی و نظارت بر امور حقوقی دستگاه‌های اجرایی و 120009/211- 1387/11/19دفتر فنی مالیاتی و 85893- 1387/08/27 معاون عملیاتی و 16063-201- 1387/10/28شورای عالی مالیاتی سازمان متبوع مراتب ذیل را به استحضارمی رساند:

1-با توجه به صدر ماده واحده قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابداررسمی مصوب 1372و نیز بندهای الف تا هـ ماده واحده مذکور به دولت اجازه داده شده به منظور نظارت مالی بر واحدهای تولیدی،بازرگانی و خدماتی و حصول اطمینان از قابل اعتماد بودن صورت‌های مالی واحدهای مزبور در جهت حفظ منافع عمومی، صاحبان سرمایه ودیگر اشخاص ذی حق و ذی نفع حسب مورد و نیاز ترتیبات لازم را برای استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی برای انجام وظایف حسابرسی و بازرسی قانونی« شرکت‌های پذیرفته شده یا متقاضی پذیرش در بورس اوراق بهادار وسایر شرکت‌های سهامی و شرکت ها و موسسات موضوع بندهای الف و ب ماده 7 اساسنامه قانونی سازمان حسابرسی و همچنین اجرای وظایف حسابرسی شرکت‌های غیر سهامی و موسسات انتفاعی و غیر انتفاعی فراهم نماید.

2-با دقت در متن ماده واحده فوق‌الذکر وبندهای الف تا هـ آن مشخص می‌شود، استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران رسمی برای بازرسی قانونی شرکت‌های سهامی تکلیفی است که راسا از سوی مقنن برای کلیه واحدهای تولیدی،بازرگانی و خدماتی که به صورت شرکت سهامی تاسیس و اداره شده یا می‌شوند معین شده و تشخیص ضرورت موضوع را نیز بر عهده دولت گذارده است.

3-با توجه به تبصره 4 ماده واحده مورد اشاره آیین‌نامه اجرایی تبصره مذکور جهت تعیین حدودضوابط و شرایط مربوط به چگونگی استفاده از خدمات و گزارش‌های حسابداران رسمی وموسسات حسابرسی(با تشخیص ضرورت انتخاب بازرس قانونی شرکت‌های سهامی از میان حسابداران رسمی جهت حفظ منافع عمومی و صاحبان سرمایه و سایر اشخاص ذی نفع) طی شماره 28423/ت17790هـ - 1379/07/03 از سوی هیات وزیران تصویب شده است ضمن آن که مسوولیت حسابداران ذی صلاح در واحدهای مشمول انجام همان تکالیف بازرس قانونی با توجه به موارد مربوط قانون تجارت خصوصا مواد148و 149آن می‌باشد و چون این امر در قانون مذکور در بند1به جهت حفظ حقوق سهامداران از سوی مقنن تکلیف شده است لذا آیین‌نامه اجرایی آن نیز با توجه به قانون به تصویب رسیده است، متذکر می‌شود که آیین‌نامه اجرایی تبصره 4 قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی برخلاف ادعای شاکی در دادخواست مصوب هیات وزیران است نه وزارت اموراقتصادی و دارایی.

4-با توجه به تکلیف مقرر در بندهای الف و ب و د قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی، جهت استفاده از خدمات حسابداران رسمی برای حسابرسی و بازرسی قانونی شرکت‌های پذیرفته شده یا متقاضی پذیرش در بورس اوراق بهادار و سایر شرکت‌های سهامی (عام و خاص) و ... تکلیف مقرر در بندهای ج و ه قانون مزبور جهت استفاده از خدمات این حسابرسان برای حسابرسی شرکت‌های غیر سهامی و موسسات موضوع بند ز ماده 2 آیین‌نامه اجرایی را مکلف کرده است حسب مورد(حسابرس و بازرس قانونی) و یا (حسابرس) فرد را از بین موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران انتخاب شده، لذا مفاد بند ز ماده 2 آیینن امه اجرایی و شقوق سه گانه آن هیچ گونه مغایرتی با قانون نداشته و طرح این موضوع در دادخواست ناشی از برداشت اشتباه شاکی است.

5-در خصوص ادعای شاکی مبنی برمغایرت بخشنامه شماره 68438/8967/201- 1381/12/03 وزارت امور اقتصادی و دارایی و شـماره 24067- 1387/03/20سازمان متبوع با قانون تجارت و مواد 2و3 آیین‌نامه اجرایی تبـصره4قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی مستحضر می‌دارد با توجه به بند 5 بخشنامه 68438/8967/201- 1381/12/03وزارت اموراقتصادی و دارایی مشمولین بند ز ماده 2 آیین‌نامه اجرایی تبصره 4 قانون فوق الذکرمکلفند برای سال‌های مالی که از 1381/07/01به بعد آغاز می‌شود حسابرس و بازرس قانونی و یا حسابرس خود را از بین اشخاص حقیقی حسابدار رسمی مشاغل و یا موسسات حسابرسی عضوجامعه حسابداران رسمی انتخاب نمایند بنابراین این بند با توجه به مفاد بندهای الف وب و ج و هـ قانون مورد نظر و با توجه به حکم صدر ماده 2 آیین‌نامه اجرایی تبصره4 قانون،مشمولین بند ز را موظف به انتخاب حسابرس و بازرس قانونی و یا حسابرس از بین حسابداران رسمی کرده است، بنابراین بند 5 بخشنامه مزبور هماهنگ با حکم قانون و آیین‌نامه اجرایی مورد شکایت بوده است و هیچ مخالفتی با آن ندارد چرا که این بند نیزمشمولین بند ز ماده 2 آیین‌نامه اجرایی را حسب مورد به انتخاب حسابرس و بازرس قانونی یا حسابرس از بین اشخاص حقیقی حسابدار رسمی شاغل و یا موسسات حسابرس عضوجامعه حسابداران رسمی مکلف کرده است، مضافا بخشنامه شماره 24067- 1387/03/30سازمان متبوع نیز با مفاد بندهای الف و ب قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه ایحسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی و بندهای الف و ب و قسمت اول شقوق 1 و 2بند ز ماده 2 آیین‌نامه اجرایی قانون مزبور مغایرتی نداشته و دقیقا منطبق با مفادآن ها صادر شده است.

با عنایت به مراتب فوق‌الذکر آیین‌نامه اجرایی تبصره 4 قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران مصوب هیات وزیران، بخشنامه‌های مورد شکایت به هیچ وجه خارج از محدوده قانون مذکور و قانون تجارت نمیباشد و تکالیف مقرردر بخشنامه‌های مورد شکایت و مصوبه هیات وزیران در واقع تکلیفی است که در خود قانون از سوی مقنن مقرر شده است، لذا تقاضای رد شکایت و استواری و تایید مصوبه هیات وزیران و بخشنامه‌های مورد شکایت را دارد.

ضمنا مستحضر می‌دارد شکات و مفاد دادخواست‌های کلاسه های هـ 4/87/415و هـ 4/87/1060مشابه و واحد است."

مدیرکل دفتر هماهنگی و نظارت بر امور حقوقی دستگاه‌های اجرایی [حوزه معاونت حقوقی و امورمجلس]، نیز به موجب لایحه شماره 18523/7326- 1388/01/31توضیح داده است که:

"سلام علیکم:

عطف به نامه شماره 123895-1387/11/29 در خصوص شکواییه مطروح دردیوان عدالت اداری راجع به ابطال بند «ز» و شقوق « 1، 2و 3» ماده (2) و ماده(3)آیین‌نامه اجرایی تبصره (4) قانون «استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی‌صلاح به عنوان حسابدار رسمی» و بخشنامه‌های صادر شده از وزارت امور اقتصادی ودارایی و سازمان امور مالیاتی کشور، ضمن تاکید بر این که اعتراض شاکی به احکام مندرج در آیین‌نامه اجرایی و بخشنامه‌های مورد نظر با توجه به مفاد دادخواست،صرفامعطوف به انتخاب بازرس قانونی شرکت‌های سهامی از میان حسابداران رسمی است،مراتب زیررا در اثبات مطابقت احکام آیین‌نامه اجرایی و بخشنامه‌ها با مفاد قانون و عدم وجاهت شکایت تنظیمی اعلام می‌دارد:

1-مطابق صدر ماده واحده «قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی مصوب 1372»و همچنین بندهای « الف تا هـ»، به منظور اعمال نظارت مالی بر واحدهای تولیدی،بازرگانی وخدماتی و حصول اطمینان از قابل اعتماد بودن صورت‌های مالی واحدهای مذکور در جهت حفظ منافع عمومی،صاحبان سرمایه و دیگر اشخاص ذی حق و ذی نفع به دولت اجازه داده شده حسب مورد و در صورت تشخیص ضرورت،  ترتیبات لازم را برای استفاده از خدمات تخصصی وحرفه ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی را برای انجام وظایف حسابرسی وبازرسی قانونی«شرکت‌های پذیرفته شده یا متقاضی پذیرش در بورس اوراق بهادار و سایرشرکت های سهامی و اجرای وظایف حسابرسی شرکت‌های غیر سهامی، موسسات انتفاعی و غیرانتفاعی و ... فراهم آورد.

بنابراین استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران رسمی به عنوان بازرس قانونی شرکت‌های سهامی تکلیفی است که خود قانونگذار برکلیه واحدهای تولیدی، بازرگانی و خدماتی که به صورت شرکت سهامی تاسیس و اداره شده یا می‌شوند،بار کرده و تشخیص ضرورت آن را هم بر عهده دولت گذارده است و در واقع،اختیارات سهامداران این گونه شرکت ها در تعیین بازرس یا بازرسان قانونی(مذکور درقانون تجارت)به موجب قانون دیگری محدود شده است.

هـیات وزیـران نیز در اجـرای تکـلیف نظـارتی و حاکمیتی محوله با تشخیص ضرورت «انتخاب بـازرس قـانـونی شرکت‌های سهامی از میان حـسابداران رسمـی بنا به مـصالح عـمومی و حـفظ حـقوق و منــافع سـهـامداران شـرکت واشخـاص ذی نـفـع»،شـرایط و ضـوابط مـربـوط بـه چگونگی استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران رسمی را تصویب و طی مصوبه شماره 28423/ت17790هـ - 1379/07/03ابلاغ کرده است. توضیح آن که مسوولیت حسابداران ذی صلاح در واحدهای مشمول دقیقا انجام تکالیف بازرس قانونی در چارچوب قانون تجارت بویژه مواد (148و (149)این قانون است و این امر برای حفظ منافع سهامداران شرکت از سوی مقنن تکلیف شده و آیین‌نامه اجرایی نیزدر انطباق با قانون به تصویب رسیده و وظایف بازرسی قانونی شرکت‌های سهامی به حسابداران رسمی احاله شده است.

2- قانون « استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی» به صراحت در بندهای « الف و ب» استفاده از خدمات حسابداران رسمی را برای «حسابرسی و بازرسی قانونی» شرکت‌های پذیرفته شده یا متقاضی پذیرش در بورس اوراق بهادار و سایر شرکت‌های سهامی(عام و خاص) و دربندهای «ج و هـ» استفاده از خدمات این حسابداران را برای حسابرسی شرکت‌های غیر سهامی و موسسات انتفاعی و غیر انتفاعی و حسابرسی مالیاتی سایر اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی مورد حکم قرار داده و بر این اساس، دولت نیز درماده (2) آیین‌نامه اجرایی تبصره(4)قانون موصوف، اشخاص حقوقی مذکور در ذیل این ماده از جمله شرکت ها و موسسات موضوع بند«ز» را مکلف کرده حسب مورد «حسابرس و بازرس قانونی» یا «حسابرس» خود را از میان موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی انتخاب کنند.

با توجه به مفاد بندهای«الف، ب، ج و هـ» قانون و با عنایت به عبارت «حسب مورد» در صدر ماده (2) آیین‌نامه اجرایی مورد اشاره، شقوق سه گانه بند «ز» ماده (2) آیین‌نامه اجرایی با احکام قانون به این نحو قابل جمع و انطباق هستند که شرکت‌های سهامی خاص و شرکت‌های تعاونی (که مطابق با مقررات حاکم بر بخش تعاونی جز شرکت‌های سهامی هستند) یعنی همان شرکت‌های موضوع قسمت اول شقوق (1و 2) بند «ز» می‌بایست به حکم بند «ب» قانون، «حسابرس وبازرس قانونی» خود را از میان حسابداران رسمی تعیین و شرکت‌های غیر سهامی، موسسات انتفاعی و غیر تجاری، اتحادیه‌های تعاونی و اشخاص حقیقی که به ترتیب در قسمت‌های دوم و یا سوم شقوق (1و 2) و در قسمت اول شق (3) بند «ز» ذکر نام شده اند، می‌باید به حکم بندهای «ج و هـ» قانون صرفا برای « انجام امور حسابرسی» از خدمات حسابدارانرسمی استفاده کنند.

بدین ترتیب مفاد بند «ز» ماده (2) آیین‌نامه اجرایی و شقوق سه گانه آن هیچ گونه مغایرتی با قانون نداشته و برداشت اشتباهی شاکی از بند «ز» وشقوق سه گانه آن دایر بر این که « همه اشخاص حقوقی و حقیقی مذکور در این بند بایدبازرس قانونی خود را از بین حسابداران رسمی انتخاب کنند» غیر منطبق با ماده(2)آیین‌نامه اجرایی و خود قانون است.در واقع، این برداشت و استنباط نادرست خود شاکی است که با مدلول احکام قانونی در تعارض است و میان احکام آیین‌نامه اجرایی قانون وقانون هیچ گونه تعارضی وجود ندارد و بی تردید،با برداشت حقوقی صحیح از بند«ز» آیین‌نامه،شبهه پیش آمده در خصوص عدم مطابقت آیین‌نامه اجرایی با قانون مرتفع خواهد شد.

3- در خصوص ادعای عدم انطباق بخشنامه‌های وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان امورمالیاتی با حکم قانون اشعار می‌دارد،صرف نظر از این که شاکی دردادخواست تنظیمی مشخص نکرده ابطال کدامیک از بندهای بخشنامه (اطلاعیه) شماره 68438/8967- 201- 1381/12/03وزارت امور اقتصادی و دارایی را خواستار است(این ازموارد نقص مهم دادخواست محسوب است) به نظر می‌رسد با توجه به ارتباط بند«5» بخشنامه صادر شده با بند «ز» ماده (2) آیین‌نامه اجرایی موصوف،خواسته شاکی ابطال بند «5» بخشنامه مورد اشاره باشد. همان طور که از مفاد بند مذکور برمی آید مشمولین بند «ز» ماده 2 آیین‌نامه اجرایی(اشخاص حقوقی و حقیقی مذکور در شقوق سه گانه اینبند) مکلفند برای سال‌های مالی که از 1381/07/01به بعد آغاز می‌شود،حسابرس و بازرس قانونی و یا حسابرس خود را از بین اشخاص حقیقی حسابدار رسمی شاغل و یا موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی انتخاب نمایند.

بنابراین اشکال حقوقی وقتی براین بند وارد بود که تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول مکلف می شدند «حسابرس و بازرس قانونی» خود را از میان حسابداران رسمی انتخاب کنند، درحالی که این بند با توجه به مفاد بندهای «الف، ب، ج و هـ» قانون و به تبعیت از حکم صدر ماده 2 آیین‌نامه اجرایی آن، مشمولین بند «ز» را موظف به انتخاب «حسابرس و بازرس قانونی» و یا«حسابرس» از بین حسابداران رسمی کرده است که در مورد شرکت‌های سهامی خاص و تعاونیهاتکلیف ناظر به تعیین «حسابرس و بازرس قانونی» از میان حسابداران رسمی است و درمورد شرکت‌های غیر سهامی،موسسات انتفاعی غیر تجاری،اتحادیه‌های تعاونی و اشخاص حقیقی این تکلیف محدود است به تعیین حسابرس.

به عبارت دیگر، بند «5» بخشنامه مورد بحث نیز مشمولین بند «ز» را حسب مورد به انتخاب «حسابرس و بازرس قانونی» و یا «حسابرس» مکلف کرده است و از این منظر، مفاد بند «5» بخشنامه نه تن ها مخالفتی باحکم قانون و آیین‌نامه اجرایی ندارد بلکه دقیقا هماهنگ و همسو با آن است. همچنین بخشنامه شماره 24067- 1387/03/30سازمان امور مالیاتی در خصوص انتخاب بازرس قانونی وحسابرس شرکت‌های سهامی از بین حسابداران رسمی کاملا منطبق با بندهای « الف و ب» قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی وبندهای « الف و ب» و قسمت اول شقوق (1 و 2) بند «ز» ماده 2 آیین‌نامه اجرایی قانون است.

با توجه به مندرجات دادخواست و چنان که در صدر این نامه گفته شد،خواسته شاکی به طور کلی این است که مصوبه هیات وزیران و بخشنامه‌های صادر شده مبنی بر«تکلیف شرکت‌های سهامی(بویژه شرکت‌های سهامی خاص) به انتخاب بازرس قانونی خود ازمیان حسابداران رسمی» خارج از محدوده قانون مزبور و قانون تجارت است در حالی که باتوجه به توضیحات مبسوط فوق،این تکلیف دقیقا ناشی از حکم قانون است که در بندهای«الف و ب» تصریح و تجویز و تشخیص ضرورت آن نیز بر عهده دولت گذاشته شده و بخشنامه‌های مورد اشاره نیز در همین جهت صادر و در انطباق کامل با احکام مندرج در قانون وآیین نامه اجرایی آن است. از این رو، دادخواست شاکی دایر بر «ابطال بند «ز» و شقوق سه گانه ماده (2) آیین‌نامه اجرایی قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه ایحسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی و بخشنامه‌های وزارت امور اقتصادی ودارایی و سازمان امور مالیاتی» فاقد پشتوانه محکم حقوقی بوده است و از آن مرجع رسیدگی و صدور رای بر رد خواسته تقاضا می‌شود."

هیات عمومی دیوان عدالت اداری درتاریخ یاد شده با حضور روسا، مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد. پس از بحث وبررسی، با اکثریت آرا به شرح آینده به صدور رای مبادرت می‎کند.

 

الف- مطابق قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی مصوب سال 1372، به دولت اجازه داده شده است حسب مورد و نیاز،ترتیبات لازم را برای استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی در موارد: الف- حسابرسی و بازرسی قانونی شرکت‌های پذیرفته شده و یامتقاضی پذیرش در بورس اوراق بهادار. ب- حسابرسی و بازرسی قانونی سایر شرکت‌های سهامی. ج- حسابرسی شرکت‌های غیر سهامی و موسسات انتفاعی و غیر انتفاعی. د- حسابرسی وبازرسی قانونی شرکت ها و موسسات موضوع بندهای الف و ب ماده 7 اساسنامه قانونی سازمان حسابرسی مصوب 1366. هـ- حسابرسی مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی، به عمل آورد. درتبصره 4 ماده واحده قانون یاد شده، حدود و ضوابط مربوط به چگونگی استفاده از خدمات و گزارش‌های حسابداران رسمی و موسسات حسابرسی مزبور، به آیین‌نامه‌ای موکول شده است که به تصویب هیات وزیران می‌رسد. نظر به این که هیات وزیران با اجازه حاصل ازاختیارات مصرح در متن ماده واحده و تبصره 4 آن، آیین‌نامه اجرایی قانون را تصویب کرده است و در ماده 2 آیین‌نامه در راستای اذن مقنن در تشخیص مورد و نیاز، زمینه استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران رسمی در موارد مصرح در متن ماده واحده را فراهم آورده است و شرکت‌های مذکور در ماده 2 آیین‌نامه را به استفاده ازحسابداران رسمی به عنوان حسابرس و بازرس قانونی مکلف کرده است و در قانون تجارت نیزبه تعیین بازرس تصریح شده است و در قانون مذکور وصف بازرس تعیین نشده است و مقنن درقانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمیمصوب سال 1372، حسابداران رسمی را به عنوان بازرس قانونی نیز شناسایی کرده است،همچنین نظر به این که شرط حصول اطمینان از قابل اعتماد بودن صورت‌های مالی،تنظیم وانجام آن توسط حسابداران رسمی در مقام حسابرسی و بازرسی قانونی در ماده واحده قانون یاد شده بیان شده است، بنابراین برای نیل به این منظور، ماده 3 آیین‌نامه موردشکایت در اعتبار بخشی به گزارش حسابرسی و بازرسی قانونی که از حسابداران رسمی انتخاب شده باشد، تصویب شده است و عدم انجام حسابرسی توسط حسابدار رسمی نیز غیرقابل اعتماد و مانع از حصول اطمینان در پذیرش شناخته شده است، در نتیجه مواد 3 و 2آیین‌نامه اجرایی قانون اخیرالذکر و همچنین بند 5 اطلاعیه شماره 68438/8967-201- 1381/12/03وزارت امور اقتصادی و دارایی که در آن‌ها به استفاده از حسابداران رسمی به عنوان حسابرس و بازرس قانونی تاکید شده است و صورت‌های مالی که توسط حسابرسان رسمی تنظیم نشده باشد در وزارتخانه ها،موسسات دولتی، شرکت‌های دولتی،بانک ها،بیمه ها،موسسات اعتباری غیر بانکی،سازمان بورس و اوراق بهادار و موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی غیر قابل اعتبار اعلام شده است با قانون مغایرت ندارد و قابل ابطال تشخیص نمی شود.

ب- با توجه به این که مطابق ماده 106 قانون تجارت مصوب سال 1311،درمواردی که تصمیمات مجمع عمومی متضمن انتخاب بازرس یا بازرسان باشد باید یک نسخه ازصورت جلسه مجمع جهت ثبت به مرجع ثبت شرکت ها ارسال شود و مطابق ماده واحده قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی مصوب سال 1372،حسابداران رسمی و موسسات حسابرسی که الزاما توسط شرکت‌های مصرح در قانون اخیرالذکر و آیین‌نامه اجرایی آن انتخاب می‌شوند،حسب مورد هم عنوان حسابرس و هم عنوان بازرس قانونی را دارند،بنابراین بخشنامه شماره 24067- 1387/03/20 سازمان امورمالیاتی کشور مبنی بر الزام به ارسال صورتجلسه مجمع عمومی متضمن انتخاب حسابرس وبازرس به روزنامه رسمی، از این حیث که مطابق ماده 106 قانون تجارت، الزام به ارسال نسخه‌ای از صورتجلسه مجمع عمومی به ثبت شرکت ها وجود دارد و کلیه اعلامیه‌های تقدیمی به ثبت شرکت ها به روزنامه رسمی جهت درج ارسال می‌شود،بنابراین بخشنامه معترض به سازمان امور مالیاتی با قانون مغایرت ندارد و قابل ابطال تشخیص نمی شود.